استفاده از کرم خاکی در تغذیه انواع ماهیان پرورشی

استفاده از کرم خاکی به صورت زنده و یا خشک ، در تغذیه آبزیان حائز اهمیت می باشد .ترکیبات مناسب اسیدهای چرب و اسیدهای آمینه و اسیدهای آمینه ضروری و وجود امگا ۳ زیاد در این موجود ، استفاده از آن را نسبت به منابع گیاهی متمایز ساخته است. (۲۰۰۱ ، Ng et al )هضم و جذب آسان کرم خاکی ، علاوه بر دیگر خصوصیات مفید آن ، استفاده از آن را در پرورش دوران نوزادی و لاروی انواع آبزیان کاربردی ساخته است ng و همکاران ( ۲۰۰۰ ) جهت تغذیه بچه ماهیان انگشت قد گربه ماهی آفریقایی Clarias gariepinus ، از کرم خاکی استفاده کردند . نتیجه این تحقیق نشان داد که بچه ماهیان تغذیه شده با کرم خاکی رشد سریع تر و درصد بازماندگی و مقاومت در برابر استرس نسبت به بچه ماهیان گروه شاهد که از کرم خاکی تغذیه نکرده بودند نشان دادند.
 

استفاده از کرم خاکی در تغذیه انواع سخت پوستان
از کرم خاکی در تغذیه پست لارو میگو جهت افزایش رشد و نیز تسریع تخم ریزی در میگوهای مولد استفاده شده است . از این موارد می توان به تغذیه پست لارو میگو ی پا سفید غربی Penaeus vannamei و میگو بزرگ آب شیرین Macrobrachium rosenbergi از انواع کرمهای کم تار از جمله کرم خاکی اشاره کرد . در این موارد ، اشتیاق بالای پست لارو به تغذیه از کرم و نیز افزایش نرخ رشد میگوها ، قابل توجه بود ( ۲۰۰۲ ، Correia et al ؛۱۹۹۸ ،Apolinario et al )
، اندازه کرم خاکی نیز عامل بسیار مهمی میباشد که باعث استفاده مستقیم از کرم در تغذیه آبزیانی که دهان بزرگی دارند( مانند ماهیان خاویاری) می گردد. همچنین چون کرم تا مدتها در آب قدرت حرکت دارد، می توان از آن به صورت زنده در تغذیه آبزیانی که با تاخیر به سمت غذا می روند نیز استفاده نمود. ولی در مورد کرم سفید ، به علت کوچکی آن این عمل با مشکل مواجه می باشد . تولید کرم خاکی ساده بوده و تجهیزات بسیار کمی لازم دارد که تولید کرم خاکی با هزینه کم را امکان پذیر می سازد . ولی تولید سایر غذاهای زنده کرمی شکل مانند کرم سفید ، لارو کرم خونی و توبیف؟ هزینه و امکانات بیشتری نیاز دارد. با مقایسه درصد پروتئین انواع غذاهای ذکر شده مشخص است که بعد از Tubifex،کرم خاکی بیشترین میزان پروتئین و خا؟تر و درصد متعادل چربی را دارد و مقایسه فاکتورهای تغذیه ای آن مانند پروتئین ، چربی ، خا؟تر ، NFE ، انرژی و ... در مجموع ارزش تغذیه ای کرم خاکی را بارز می سازد . این ام حتی با مقایسه میزان اسیدهای آمینه و چرب ضروری مشخص می گردد.
استفاده از کرم خاکی با توجه به اندازه های متفاوت آن در دوره های مختلف زندگی ، محدود به سن خاصی از آبزی نبوده و با توجه به اهداف و امکانات کارگاه پرورش آبزی ، از کرم بالغ ، جوان ، نوزاد و حتی کوکون (تخم) کرم می توان استفاده نمود. ولی به طور مثال در مورد کرم سفید ، به علت کوچکی آن ، تنها در دوران لاروی و نوزادی آبزیان می توان از آن استفاده نمود و با رشد آبزی ، به اینکه موجود به دنبال غذاهای بزرگتر و مناسب با اندازه دهان خود می گردد استفاده از کرم سفید منطقی و کاربردی نمی باشد. 

در صورت استفاده از کرم خاکی به صورت خشک ، تهیه آن به صورت آرد ،بسیار ساده تر و به صرفه تر از تهیه آرد کرم سفید و یا آرد سایر کرمها می باشد . تهیه آرد کرم سفید ، با توجه با هزینه بالای تولید کرم و نیز کوچکی آن ، از نظر اقتصادی به صرفه نمیباشد ( شکوریان ، ۱۳۷۲ ) .همچنین ضریب تبدیل غذایی کرم سفید ۳ ( آذری تاکامی ،۱۳۷۸) و ضریب تبدیل غذایی کرم خاکی ۲ (صفر خانلو و همکاران ۱۳۸۳ ) می باشد . بدین معنی که تعداد بیشتری کرم سفید که گرانتر نیز تولید می شود ، برای رشد آبزیان پرورشی ، نیاز می باشد . از این رو استفاده از کرم خاکی در آبزی پروری می توان در مقایسه با سایر غذاهای زنده ، مفیدتر ، انعطاف پذیرتر نسبت به پرورش و نیز ارزانت باشد.

ابتدا از شماره حساب بانکی خود، فقط 2 میلیون تومان خارج کنید و از شرکت هایی که هر کیلو کِرم را با مخلوط کود حیوانی، بسته ای 35 هزار تومان می فروشند، اقدام به خرید نمایید و بعد با آماده سازی بستر، خرید کود حیوانی، کاه و کلش و.... یک تولیدی کوچک ورمی کمپوست راه اندازی کنید...

حکیم مهر - اگر بخواهیم محصولات کشاورزی سالم تولید کنیم و کمتر کود شیمیایی را به خورد زمین بی زبان بدهیم، بهتر است ابتدا مقایسه ای داشته باشیم؛ با نگاهی به سابقه پنجاه ساله کشورهای اروپایی در استفاده از «ورمی کمپوست» و با توجه به اینکه در ایران فقط 3 یا 4 درصد از تولیدکنندگان، از این نوع کود استفاده می کنند، به راحتی می توان پی برد که ما از این لحاظ، تا چه اندازه عقب هستیم از این کشورها فاصله داریم. ورمی کمپوست ماده ای است که از بازیافت زباله های خشک و تر به دست می آید. هر چند فرهنگ جداسازی زباله ها، هنوز در جامعه شهرنشین رواج نیافته و از این رو، حتی زباله های مفید، که مشهور به طلای سیاه هستند، به طور کلی از بین می روند. اما در این میان هستند کسانی که به عنوان کارآفرین، از خود خلاقیت نشان داده و با خوراندن این زباله ها به یک مشت کرم ظاهرا بی مصرف، این مواد بی ارزش را تبدیل به احسن نموده و با تولید کود آلی، همه کودهای شیمیایی و حیوانی را از دور خارج می سازند تا به این صورت، محصولات کشاورزی مطمئن و باکیفیت، میهمان سفره من و شما شود.
سرمایه گذاری 2 میلیون تومانیاگر می خواهید از موهبت تازه کاری بهره مند شده و از شر معضل دست زیاد در بازار خلاص شوید و بعد از این کار، برای شادی روح اجداد نویسنده این گزارش فاتحه ای بفرستید، ابتدا از شماره حساب بانکی خود، فقط 2 میلیون تومان خارج کنید و از شرکت هایی که هر کیلو کِرم را با مخلوط کود حیوانی، بسته ای 35 هزار تومان می فروشند، اقدام به خرید نمایید و بعد با آماده سازی بستر، خرید کود حیوانی، کاه و کلش و.... یک تولیدی کوچک ورمی کمپوست راه اندازی کنید. البته اگر به تنهایی از عهده این کار برنمی آیید، می توانید با پرداخت حدود 300 هزار تومان، یک کارگر هم استخدام کنید و بعد که خواستید کارگاه را گسترش بدهید، سرمایه گذاری بیشتری کنید. در عین حال، این حق طبیعی شماست که بدانید هر کیلو ورمی کمپوست را به چه مبلغی می توانید بفروشید. بسته به کیفیت، این کود، کیلویی 400 تا یک هزار تومان به فروش می رسد، البته علاوه بر آن از فروش کرم های اضافی و خشک هم می توانید سود ببرید.
زباله مخصوص سرآشپز!کرم ها از قریب به اتفاق همه دورریزهای انسان به عنوان زباله استفاده می کنند که البته همین وجه مثبت تولید ورمی کمپوست است.
فضولات حیوانی: در این خصوص، می توان از مدفوع گاو، گوسفند، بز و برخی طیور و ماکیان استفاده کرد. البته بهتر است قبل از استفاده، آزمایش هایی روی این فضولات انجام شود تا نسبت به عاری بودن آن از عوامل بیماری زا یا ویروس خطرناک قابل انتقال به انسان اطمینان حاصل شود. بین این نوع فضولات، از فضله مرغ، به دلیل اسیدی بودن و مدفوع اسب، به دلیل ویروسی بودن، نمی شود استفاده کرد.
زباله های کشاورزی: شاخه ها، برگ ها ، زباله سبزیجات، تفاله نیشکر، سبوس (به جز شلتوک) و... که پس از برداشت محصول و خرمن کوبی به دست می آیند در زمره زباله های مناسب برای تولید ورمی کمپوست قرار دارند.
زباله های جنگلی: تراشه های چوب، پوست، خاک اره و خرده برگ های جنگلی؛ عمده ترین زباله های مفت و مجانی است که در کف جنگل ها چشم انتظار کارآفرین های خلاق است!
زباله های شهری: شامل زباله های خانگی هم می شود، کاغذ باطله و پارچه های کتانی و مواد غذایی و... البته، غیره؛ شامل زباله های خطرناک بیمارستانی نمی شود!
راه اندازی: در صورت تمایل برای تولید انبوه و راه اندازی کارگاه، از اداره جهاد کشاورزی شهرتان مجوز بگیرید و اگر گاوداری، مرغداری یا زمین کشاورزی دارید، می توانید قسمت کوچکی از کار را به همین موضوع اختصاص دهید. در این صورت آش با جاش آماده است و کرم ها مواد لازم برای تغذیه را در دسترس دارند.
1- کف سازی در گام نخست راه اندازی کارگاه، یک کف مناسب برای محل تولید کمپوست تهیه می کنید. البته در این ارتباط حتما توجه داشته باشید که اولا، جنس کف، برای کرم ها غیرقابل نفوذ باشد و دوم آنکه، جنس کف، باعث تجمع آب و از بین رفتن کرم ها نشود.
2 ـ شیاربندی در یک طرف و در جهت شیب، یک شیار سرتاسری بکشید تا آب از این طریق به بیرون منتقل شود و لجن در بیرون؛ مثلا در یک چاه جمع شود. آب به هیچ وجه نباید در محیط بماند، چون کرم اصولا، موجودی خاکزی است نه آبزی.
3 ـ تل بندیبه پشته کود، تل می گویند. بعد از اینکه مرحله کف سازی و شیاربندی را انجام دادید، زباله ها یا هر ماده مجاز دیگری، را که قبلا در موردش توضیح دادیم، کف تل ریخته و بعد نزدیک به 10 سانتی متر کود حیوانی بریزید و سپس دوباره زباله مورد نظر را به تنهایی یا به صورت مخلوط با کود حیوانی روی تل ریخته و آن را تکمیل کنید.
4 ـ لجن کش کردن
دمای محیط باید 22 درجه و رطوبت بین 60 تا 70 درصد باشد. برای اندازه گیری رطوبت، یک مقدار از بستر را در دست گرفته و فشار دهید. آبی که از آن بین انگشت هایتان خارج می شود، نه به صورت شرشر باشد و نه قطره قطره، به این مرحله لجن کش کردن می گویند.
5 ـ خرید کرم
حیاتی ترین مرحله در تولید ورمی کمپوست، این مرحله است. زمان خرید کرم باید از فروشنده به ازای هر کیلوگرم، مقداری «کوکون» بگیرید، چون این کوکون ها ظرف دو تا سه هفته، به تعدادی کرم تبدیل می شوند. معمولا هر کرم بالغ، هر سه روز، یک کوکون ایجاد می کند که بعد از 23 روز، هر کدام از این کوکون ها، یک تا سه نوزاد کرم تولید می کنند. البته همه این نوزادها زنده نمی مانند. در زمان خرید، باید مقداری بستر هم تهیه کنید تا کرم مدتی در آن زندگی کند، چون مدتی طول می کشد تا کرم با محیط جدید ارتباط برقرار کند. معمولا به ازای هر تن زباله، سه تا چهار کیلوگرم کرم نیاز است.
6 ـ مراقبتبعد از تزریق کرم، کارها آسان تر از قبل پیش می رود. اما هر روز باید میزان دما، رطوبت و PH چک بشود. در ضمن در محل نگهداری، سروصدا باید تا حد ممکن کم باشد. نور آفتاب و تهویه مناسب هم باعث از بین رفتن کرم ها می شود.
7 ـ برداشت کرم و ورمی کمپوست
معمولا بعد از سه هفته، تل های ورمی کمپوست آماده برداشت هستند.
مزایا :ورمی کمپوست نسبت به کمپوست معمولی، برتری هایی دارد که به اندازه کافی شناخته شده نیست. اینها را بدانید تا در بازاریابی، حرفی برای گفتن داشته باشید.
• آن را بیشتر از کمپوست های معمولی در خاک نگاه می دارد.
• خاک غنی شده با آن، مواد اضافه ای فراهم می کند که معمولا در کودهای شیمیایی یافت نمی شود.
• کربن آبی موجود در آن، عناصر غذایی را به آرامی و به صورت یکنواخت در سیستم رشد گیاهی آزاد کرده و باعث می شود گیاه آنها را به راحتی جذب کند. علاوه بر این، سرعت رشد محصولات را بالا می برد.
• مدفوع کرم، میکروب های بیمار ی زا ندارد. مواد لعابی که از کرم ها دفع می شود حاوی نیتروژن است که یک عنصر غذایی مهم برای گیاهان محسوب می شود. این لعاب چسبناک باعث پیوند ذرات خاک و تشکیل خاکدانه می شود.
• تولید ورمی کمپوست، ساده ترین روش در بازیافت زباله های مواد غذایی است کرم های خاکی می توانند از انواع زباله های غذایی، باغچه ای، کاغذ و مقوا تغذیه کنند.

 آشنایی با ورمی کمپوست


طرح Vermi compost تغذیه کرمهای قرمز حلقوی بارانی موسوم به Eisenia Foetida از مواد آلی پسماندهای آشپزخانه بوده و محصول این فرایند کود آلی بوده است که یکی از غنی ترین کودهای شناخته شده در دنیا می باشد. از مزایای این کود می توان به موارد ذیل اشاره نمود

- سبک و فاقد هرگونه بو
- عاری از علفهای هرز
- حاوی میکروارگانیسمهای هوازی مفید مانند ازتوباکتریها
- بالا بودن میزان عناصر اصلی غذایی در مقایسه با سایر کودهای آلی
- دارا بودن عناصر میکرو مانند آهن ، روی ، مس و منگنز
- دارا بودن مواد محرکه رشد گیاهی نظیر ویتامینها به ویژه ویتامین ب 12
- قابلیت بالای نگهداری آب و مواد غذایی
- فرآوری آسان و سریع تر از بیوکمپوست
- عاری از باکتریهای غیر هوازی ، قارچها و میکروارگانیسم های پاتوژن
- اصلاح کننده خصوصیات فیزیکوشیمیایی و بیولوژیکی خاک
- وجود عناصر ازت، فسفر ، پتاسیم ، کلسیم ، آهن ، روی ، مس و منگنر
- استفاده از ورمی کمپوست در تهیه چای کمپوست
بیوکمپوست :
نتیجه فرایند میکروارگانیسم ها بطور نیمه هوازی در دما و رطوبت مناسب بوسیله انباشتن مواد آلی از قبیل انواع پسماند های سبزیجات ، میوه ها ، ضایعات گلفروشی ها و برگ درختان که در حال حاضر بطور جداگانه از مبدا جداسازی و در حال تبدیل به کود آلی در مـــحل سایــت برمشور می باشد.
از مزایای این محصول می توان به موارد زیر اشاره کرد :
- یکدست بودن محصول
- عاری بودن از هر نوع مواد زائد جامد
- سازمان تنظیف و بازیافت مواد شهرداری شیراز با همکاری شرکت بهسامان در حال تولید و تهیه کودهای ورمی کمپوست و بیوکمپوست می باشد.
ورمی کمپوست
برای حفظ گیاهان ، نگهداری گلخانه ها ، گسترش مزارع و درختان میوه نیازمند مواد آلی می باشیم. سالها تلاش و مطالعه کردیم و پس از انجام مراحل تحقیقات و آزمایشات گوناگون دریافتیم باز هم قدرت لایزال پروردگار با خلقت موجودی ارزشمند بنام کرم خاکی توانسته یکی از عمده ترین نیازمندی بستر گل و گیاه یعنی مواد آلی را با وجود فضولات این جانور تامین نماید.
ورمی کمپوست حاصل فعالیت بیولوژیک نوعی کرم خاکی با نام علمی Eisenia fotida می باشد.
این جانور با تغذیه از مواد آلی موجود در طبیعت آن را به کود آلی مغذی تبدیل نموده به گونه ای که در حال حاضر این کود به عنوان یکی از غنی ترین کودهای آلی بیولوژیک شناخته شده در دنیا کاربرد دارد.
ورمی کمپوست در خواص فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی خاک تاثیر بسزایی دارد. این کود اصلاح کننده خصوصیات فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی خاک بوده و علاوه بر وزن مخصوص کم ، فاقد هرگونه بو ، میکروارگانیسم های پاتوژن ، باکــــتری های غیر هـــوازی ، قارچ ها و علف های هرز می باشد. ورمی کمپوست علاوه بر قابلیت جذب آب با حجم بالا ، شرایط مناسب جهت دانه بندی و قدرت نگه داری مواد غذایی مورد نیاز گیاهان را فراهم می نماید. ورمی کمپوست حاوی عناصر غذایی بسیار غنی به ویژه ازت بوده که به تدریج آنها را در اختیار گیاه قرار می دهد.( این نکته از نظر حاصل خیزی خاک بسیار پر اهمیت است) این کود در مقایسه با سایر کودهای آلی دارای میزان عناصر اصلی غذایی بالاتری است. ورمی کمپوست علاوه بر عناصر ماکرو مانند ازت ، فسفر و پتاسیم که در فعالیتهای حیاتی گیاه نقش اساسی دارند حاوی عناصر میکرو مانند آهن ،مس ، روی ، منگنز نیز می باشد. علاوه بر این با داشتن موادی مانند ویتامین B12 و اکسین عوامل محرک رشد گیاه را فراهم می آورند.
معمولا نسبت کربن به ازت (C/N) ورمی کمپوست 20-15 بوده و طول دانه های خشک آن بین mm 5-1 متغیر است. هوموس آن نیز 20% وزن خشک می باشد. کرم های زباله خوار با تغذیه زائدات آلی آنها را تجزیه و دگرگون می نمایند. فرایند هضم این کرم ها به تغییر سریع تر مواد آلی منتهی شده و کمپوست تثبیت می شود. نتیجه این عمل دستیابی به ورمی کمپوست با کیفیت بالا است که با بالاترین استانداردهای جهانی برابر می کند.

موارد استفاده ورمی کمپوست :
ورمی کمپوست قابل استفاده در کلیه محصولات زراعی ، باغی و گلخانه ای می باشد.
عناصر موجود در ورمی کمپوست :
ازت ، فسفر ، پتاسیم ، آهن ، روی ، مس و منگنز
این در حالی است که هر یک از انواع کودهای شیمیایی موجود تنها حاوی یک یا چند عنصر خاص می باشند.
شرایط کنونی تولید ورمی کمپوست :
در حال حاضر روزانه علاوه بر ضایعات میادین میوه و تره بار ، سطلهای سبز ، آبی و صورتی که به ترتیب مخصوص ضایعات سبزی- میوه فروشی – آب میوه فروشی ها و گل فروشی ها می باشد در قالب طرح ساماندهی مشاغل پر زباله از سطح شهر جمع آوری و به سایت کمپوست ، واقع در برمشور شهر شیراز منتقل می شود که پس از تفکیک ثانویه جهت تغذیه کرم های زباله خوار مورد استفاده قرار می گیرند.تبدیل پسماندهای آلی به روش ورمی کمپوست در فضایی به وسعت چهار هکتار به وسیله کرم های زباله خوار موسوم به Eisenia fotida و با ظرفیت ورودی 3000 تن در سال(مواد قابل کمپوست) در حال اجرا می باشد. این کود در حال حاضر تحت نظارت سازمان بازیافت شهرداری شیراز با فرایند تبدیل زباله های آلی به روش بیولوژیک در حال تولید می باشد.

خواص ورمی کمپوست

خواص ورمی کمپوست:ü سبک و فاقد هرگونه بو
ü عاری از تخم علفهای هرز
ü حاوی میکروارگانیسم های هوازی مفید مانند ازتوباکتر ها
ü بالا بودن میزان عناصر اصلی غذایی در مقایسه با سایر کودهای آلی
ü دارا بودن عناصر میکرو مانند آهن ، روی ، مس و منگنز
ü دارا بودن مواد محرکه رشد گیاهی نظیر هورمون ها
ü قابلیت بالای نگهداری آب و مواد غذایی
ü فرآوری سریعتر از بیو کمپوست
ü عاری از باکتری های غیر هوازی ، قارچ ها و میکروارگانیسم های پاتوژن
ü اصلاح کننده خصوصیات فیزیکوشیمیایی و بیولوژیکی خاک
ü وجود عناصر ماکرو شامل : ازت، فسفر ، کلسیم
ü امکان فرآوری به چای کمپوست
ü هوادهی خاک بهتر با ایجاد خلل و فرج و ایجاد پوکی در خاکهای متراکم
ü قابل مصرف در پرورش کلیه محصولات کشاورزی 

در طبقه بندی جانوران که در آغار قرن 19 قرن انجام گرفت، تمام جانورانی که دارای بدنی دراز و فاقد ضمایم واضح بودند به کرمها موسوم شدند. این جانوران به علت داشتن یک انتهای قدامی یا سر که دارای اندامهای حسی است و به قصد برخورد و روبرو شدن با محیط به طرف جلو حرکت می‌کنند و یک انتهای خلفی یا دم ، با اسفنجها و مرجانها و شانه‌داران اختلاف و تمایز دارند. رده کمتاران ، رده‌ای از کرمها هستند که به صورت حلقوی هستند که در هر حلقه چندین تار دارند. کرمهای خاکی نمونه ای از این رده است. از کرمهای خاکی بزرگ لومبریکوس ترستریس نمونه جالبی است که ممکن است به درازای 30 سانتیمتر و به قطر 9 میلیمتر رشد کند.

مشخصات خارجی

بدن این کرم ، استوانه‌ای دراز و بطور واضح در دو انتها نازک و باریک است. سطح شکمی آن پهن و رنگ پریده‌تر از سطح پشتی است و سطح پشتی تیره است. سر مشخص و متمایزی در حیوان وجود ندارد. بدن یک کرم بالغ به 80 تا 100 قطعه حلقه‌ای شکل که بوسیله شیارهای عرض مجزا است، تقسیم شده است. دهان کرم در حلقه اول است و بوسیله یک قطعه گوشتی به نام پیش دهان آویزان می‌باشد. مخرج آن بیضی شکل و بطور عمودی در حلقه آخر قرار دارد. روی حلقه‌های 31 تا 37 برآمدگی غده‌ای واضحی به نام کمربند تناسلی دیده می‌شود. کمربند تناسلی ماده سازنده پیله را که محتوی تخم است ترشح می‌کند.

تارهای کرم خاکی

در هر حلقه به جز اولی و آخری ، 4 جفت تار موی مانند کوچک وجود دارد که در سطح شکمی و جانبی مختصر برجستگی پیدا کرده است. هر تار عبارت است از یک میله کیتینی نوک تیزی است که در یک کیسه اپیدرمی مخصوص واقع در درون دیواره بدن جای گرفته است. تار می‌تواند بوسیله عضلات منقبض کننده در هر جهت حرکت کرده، امتداد یابد و یا عقب کشیده شود و تارها در موقعی که کرم در سوراخش قرار دارد و یا روی زمین حرکت می‌کند مانند گیره یا میخ عمل می‌نماید.

دیواره بدن

قسمت خارجی کرم از یک کوتیکول شفاف و نازک پوشیده شده است.کوتیکول دارای خطوط عرضی نازکی است که یک منظره قوس و قزحی مختصری ایجاد می‌کند. در کوتیکول سوراخهایی در روی بسیاری از سلولهای حسی اپیدرم موجود است. اپیدرم روی یک غشای قاعده‌ای قراردارد و زیر غشای قاعده‌ای لایه نازکی از عضلات حلقوی و لایه ضخیم‌تری از عضلات طولی وجود دارد. سطح داخلی دیواره بدن از صفاق مستور است. شکل جانور در نتیجه خاصیت کشش دیواره بدن روی اندامها و مایعات درونی حفظ می‌شود.

دستگاه گوارش

این دستگاه از قسمتهای زیر تشکیل می‌شود:

• دهان که دنباله آن حفره دهانی است. (در حلقه‌های 3 - 1)
• حلق (در حلقه‌های 5 - 4) با غده‌های مخصوص چرب و نرم کردن و الیاف عضلانی در دیواره‌های خارجی آن.
• مری باریک و مستقیم (در حلقه‌های 14 - 6) که بوسیله سه جفت غده‌های آهکی از پهلو اتصال دارد.
• یک چینه‌دان بزرگ با دیواره نازک که در حقیقت یک پیشخانه برای ذخیره می‌باشد.
• سنگدان (در حلقه‌های 18 - 17) با دیواره‌های عضلانی ضخیم و محکم که در داخل از کوتیکول مفروش است.
• روده که تا مخرج امتداد دارد.

دستگاه گردش خون

خون در تمام قسمتهای بدن کرم جاری است و یک سیستم رگهای خونی بسته با مویرگها وجود دارد. پنج رگ اصلی ممتد در طول بدن و پنج جفت قلب در حلقه‌های 11 - 7 دیده می‌شود. از حلقه 12 به طرف عقب ، هر حلقه دارای رگهای بند بند زوج است که رگهای طولی را به اندامهای گوناگون مربوط می‌سازد.

دستگاه تنفس

دستگاه تنفسی منظم در این کرمها موجود نیست. خون جاری اکسیژن را در مویرگهای نزدیک کوتیکول مرطوب در دیواره بدن ، دریافت کرده و CO₂ پس می‌دهد. اکسیژن با هموگلوبین در پلاسما ترکیب شده به بافتهای مختلف حمل می‌شود.

دستگاه عصبی

در بالای حلق (حلقه 3) یک جفت گانگلیونهای مغزی با مغز وجود دارد. دو رابط از پیرامون حلق به گانگلیونهای زیر مری دو قطعه‌ای کشیده می‌شود، به نام حلقه دور مری و از گانگلیونهای زیر مری طناب عصبی شکمی در طول کف حفره عمومی بدن تا حلقه مخرجی امتداد می‌یابد. چندین عصب نیز به پیش دهان و ناحیه دهانی متصل می‌گردد. طناب عصبی شکمی در هر حلقه دارای یک عقده بزرگ است و 3 جفت عصب جانبی از آن خارج می‌شود. طناب و عقده‌ها به صورت ساختمانهای جفت بوجود می‌آید، رشته اعصاب جانبی به عضلات ، سلولهای اپیدرمی ، نفریدیها ، کیسه‌های تار و سایر اندامها عصب می‌دهد.

دستگاه تولید مثل

کرم خاکی تک جنسی است و در هر کرم اندامهای جنسی نر و ماده در قسمت شکمی جای دارد. کرمهای خاکی در بیشتر سال ، تولید مثل می‌کنند، ولی حداکثر فعالیت تکثیری آنها در هوای گرم و مرطوب است. جفتگیری در شب صورت گرفته. دو کرم خود را از سوراخ بیرون کشیده، سطح شکمی قدامی‌شان را نزدیک هم می‌آورند، بطوری که انتهای قدامی‌شان در دو جفت مخالف هم قرار دارد. در هر کرم یک جفت شیار اسپرمی تشکیل می‌شود که در طول آنها توده‌های اسپرم به منظور دخول در جایگاه اسپرمی دیگری عبور می‌کند. پس از این عمل ، کرمها از هم جدا می‌شوند. بنابراین عمل لقاح دو جانبه و متقابل است.

رابطه کرم خاکی با انسان

کرمهای خاکی به عنوان طعمه در ماهیگیری مصرف عملی دارند. اثرات طویل‌المدت کرمهای خاکی در طبیعت جنبه‌های عملی مشخصی دارد. از آنجا که خاک را سوراخ می‌کنند اثرات قابل توجهی در حاصلخیزی خاک دارند.

نقش کرم خاکی در تغذیه آبزیان :

در مورد اسید چرب ضروری لینولئیک کمبود آن در جیره وجود نداشته و در صورت کمبود احتمالی اسید لینولئیک نیز مانن اسیدهای آمینه ضروری ، این مشکل با تغذیه از غذای گرانول بر طرف می گردد.

● استفاده از کرم خاکی در تغذیه انواع ماهیان پرورشی
استفاده از کرم خاکی به صورت زنده و یا خشک ، در تغذیه آبزیان حائز اهمیت می باشد .ترکیبات مناسب اسیدهای چرب و اسیدهای آمینه و اسیدهای آمینه ضروری و وجود امگا ۳ زیاد در این موجود ، استفاده از آن را نسبت به منابع گیاهی متمایز ساخته است. (۲۰۰۱ ، Ng et al )هضم و جذب آسان کرم خاکی ، علاوه بر دیگر خصوصیات مفید آن ، استفاده از آن را در پرورش دوران نوزادی و لاروی انواع آبزیان کاربردی ساخته است ng و همکاران ( ۲۰۰۰ ) جهت تغذیه بچه ماهیان انگشت قد گربه ماهی آفریقایی Clarias gariepinus ، از کرم خاکی استفاده کردند .

نتیجه این تحقیق نشان داد که بچه ماهیان تغذیه شده با کرم خاکی رشد سریع تر و درصد بازماندگی و مقاومت در برابر استرس نسبت به بچه ماهیان گروه شاهد که از کرم خاکی تغذیه نکرده بودند نشان دادند.

● استفاده از کرم خاکی در تغذیه انواع سخت پوستان
از کرم خاکی در تغذیه پست لارو میگو جهت افزایش رشد و نیز تسریع تخم ریزی در میگوهای مولد استفاده شده است . از این موارد می توان به تغذیه پست لارو میگو ی پا سفید غربی Penaeus vannamei و میگو بزرگ آب شیرین Macrobrachium rosenbergi از انواع کرمهای کم تار از جمله کرم خاکی اشاره کرد . ولی در مورد کرم سفید ، به علت کوچکی آن این عمل با مشکل مواجه می باشد . تولید کرم خاکی ساده بوده و تجهیزات بسیار کمی لازم دارد که تولید کرم خاکی با هزینه کم را امکان پذیر می سازد . ولی تولید سایر غذاهای زنده کرمی شکل مانند کرم سفید ، لارو کرم خونی و توبیفکس هزینه و امکانات بیشتری نیاز دارد. با مقایسه درصد پروتئین انواع غذاهای ذکر شده مشخص است که بعد از Tubifex،کرم خاکی بیشترین میزان پروتئین و خاکستر و درصد متعادل چربی را دارد و مقایسه فاکتورهای تغذیه ای آن مانند پروتئین ، چربی ، خاکستر ، NFE ، انرژی و ... در مجموع ارزش تغذیه ای کرم خاکی را بارز می سازد . این ام حتی با مقایسه میزان اسیدهای آمینه و چربضروری مشخص می گردد.

استفاده از کرم خاکی با توجه به اندازه های متفاوت آن در دوره های مختلف زندگی ، محدود به سن خاصی از آبزی نبوده و با توجه به اهداف و امکانات کارگاه پرورش آبزی ، از کرم بالغ ، جوان ، نوزاد و حتی کوکون (تخم) کرم می توان استفاده نمود. ولی به طور مثال در مورد کرم سفید ، به علت کوچکی آن ، تنها در دوران لاروی و نوزادی آبزیان می توان از آن استفاده نمود و با رشد آبزی ، به اینکه موجود به دنبال غذاهای بزرگتر و مناسب با اندازه دهان خود می گردد استفاده از کرم سفید منطقی و کاربردی نمی باشد.

در صورت استفاده از کرم خاکی به صورت خشک ، تهیه آن به صورت آرد ،بسیار ساده تر و به صرفه تر از تهیه آرد کرم سفید و یا آرد سایر کرمها می باشد . تهیه آرد کرم سفید ، با توجه با هزینه بالای تولید کرم و نیز کوچکی آن ، از نظر اقتصادی به صرفه نمیباشد ( شکوریان ، ۱۳۷۲ ) .همچنین ضریب تبدیل غذایی کرم سفید ۳ ( آذری تاکامی ،۱۳۷۸) و ضریب تبدیل غذایی کرم خاکی ۲ (صفر خانلو و همکاران ۱۳۸۳ ) می باشد .

بدین معنی که تعداد بیشتری کرم سفید که گرانتر نیز تولید می شود ، برای رشد آبزیان پرورشی ، نیاز می باشد . از این رو استفاده از کرم خاکی در آبزی پروری می توان در مقایسه با سایر غذاهای زنده ، مفیدتر ، انعطاف پذیرتر نسبت به پرورش و نیز ارزانت باشد.

● نحوه تهیه کرم خاکی
کرم خاکی مورد نیاز برای استفاده در آبزی پروری برحسب میزان نیاز ونیز شرایط آب وهوایی منطقه , می تواند از طریق جمع آوری از طبیعت یا پرورش تهیه گردد . در هر دو حالت تهیه وتولید آنها نسبت به سایر غذاهای زنده بسیار ارزانتر و کم زحمت تر خواهد بود .

▪ جمع آوری از طبیعت :بسته به مکان وزمان , می توان از روشهای مختلفی برای جمع آوری کرمهای خاکی استفاده کرد . بهترین زمان جمع آوری , زمانی است که کرم خاکی برای تغذیه یا تنفس به سطح خاک می آید وبهترین مکان , خاکهای حاوی مواد آلی زیاد می باشد . جمع آوری با دست به وسیله زیر ورو کردن خاک با بیل دستی , الک کردن و آب پاشی خاک , استفاده از مواد شیمیایی از قبیل محلول پرمنگنات پتاسیم یا محلول کلرید جیوه , استفاده از دستگاههای ویبراتور یا لرزاننده و استفاده از حرارت از جمله روشهای معمول برای جمع آوری کرم خاکی از طبیعت می باشد

▪ پرورش :در نقاط مختلف جهان روشهای مختلفی برای تکثیر وپرورش کرم خاکی مورد استفاده قرار می گیرد . از جمله این روشها می توان به پرورش در فضولات دامی وبقایای گیاهی , پرورش در فاضلاب , پرورش جعبه ای , پرورش در محیط های باز وپرورش در محیط آزمایشگاهی اشاره کرد . گونه های مورد پرورش برای استفاده در آبزی پروری نیز عمدتاً دو گونه E .foetida و D.veneta ضریب رشد بهتری دارد ولی تولید مثل گونه E .foetida بیشتر بوده ودوره تکثیر طولانی دارد . برای استفاده در آبزی پروری , روش پرورش در کودهای حیوانی معمول است زیرا که بازدهی بهتری داشته واقتصادی تر نیز می باشد .در این روش در ۹ ماه از سال , در هر متر مربع بسترحدود ۴ کیلوگرم کرم خاکی در ماه قابل برداشت است .

● روش استفاده :برای استفاده از کرم خاکی به صورت تازه , آنها را پس از جداسازی از خاک به مدت ۲-۳ ساعت در مسیر جریان آب قرار می دهند تا عاری از ذرات کود وخاک شود . با این عمل بخشی از محتویات دستگاه گوارش آنها نیز تمیز می گردد . برای حذف مواد آلی موجود در دستگاه گوارش آنها, می توان آنها را برای مدتی بدون تغذیه نگهداری نمود . در صورتیکه قرار باشد کرم خاکی بلافاصله پس از شستشو مصرف گردد , بسته به اندازه دهان ماهی , کرمها به وسیله دستگاه خرد کن یا چاقو خرد شده وبلافاصله مورد استفاده قرار می گیرند

چرا که در صورت ماندن کرم خاکی در محیط , سریعاً فساد در آن صورت گرفته وبدلیل ایجاد بوی بد , ماهیان از تغذیه آن خود داری خواهند کرد . در صورتیکه کرمها شسته شده وبلافاصله مصرف نشوند باید آنها را در یک پارچه تنظیف مرطوب ریخته و در یخچال در دمای کمتر از ۴ درجه سانتی گراد نگهداری کرد . لازم به ذکر است که مدت زمان نگهداری در یخچال نباید بیشتر از ۱۲-۱۶ ساعت باشد وحدود یک ساعت قبل از مصرف باید آنها را از یخچال خارج وپس از آماده سازی به مصرف ماهیان یا بچه ماهیان رساند .

وجود خونابه در کرمهای خاکی خرد شده تغییر رنگ جزئی در رنگ آب حوضچه های پرورشی ایجاد خواهد کرد وهر چه فاصله زمانی بین تهیه ومصرف بیشتر باشد , این تغییر رنگ نیز بیشتر خواهد شد . بنابراین بسته به نوع سیستم پرورشی می توان نسبت به رفع این مشکل تدابیری اتخاذ نمود .

بهترین اندازه کرم خاکی برای تغذیه آبزیان , وزنهای کمتر از ۱۰۰ میلی گرم است . زیرا میزان گل ولای ومواد آلی موجود در روده آنها کم می باشد . استفاده از کرم خاکی همراه با سایر غذاهای زنده از قبیل آرتمیا , دافنی وغیره به دلیل بهینه کردن هضم وجذب کرم خاکی , می تواند اثرات مطلوبی در شرد آبزیان داشته باشد .

برای تهیه پودر کرم خاکی در مقیاس کم می توان آنها را پس از خشک کردن در گرمخانه , به صورت پودر در آورده و در ترکیب جیره غذایی آبزیان مورد استفاده قرار داد . بهر حال با استفاده از کرم خاکی بویژه در تغذیه بچه ماهیان می توان علاوه بر تامین احتیاجات غذایی آنها صرفه جویی قابل توجهی در هزینه های تغذیه آبزیان بعمل آورد