کرم توبیفکس

کرم توبیفکس

مقدمه

بسیاری از کم تاران خاکزی می باشند که بزرگترین گونه ی آنها کرم خاکی است. اما کم تاران آب شیرین و دریا زی نیز وجود دارند. که تاکنون از مجموعه 4000 گونه ، 400 نمونه شناسایی شده که در رودخانه ها، دریاها، و آبهای شیرین و... زندگی می کنند. از جمله خانواده های متعلق به این راسته خانواده ی  Tubificidaeمی باشد که بیشتر گونه های آن آبزی است ،که توبیفکس یکی از گونه های معروف آن است. 

ویژگی های زیست شناسی توبیفکس

کرم لجن (sludge worm) و کرم فاضلاب (sewage worm) ، ازجمله نام های عمومی توبی فکس است . عمده پراکندگی اش در اطراف بریتانیا و ایرلند است اما در خیلی از مکان های دیگر نیز می توان این کرم را یافت ، جزء موجودات بنتیک هستند و در رسوبات و ته نشست های گل آلود حاشیه دریاچه ها و رودخانه ها زندگی می کند . بدنش متشکل از 34 تا 120 بند است و طول بدنش به بیش از 20 سانتیمتر هم می رسد، در هر طرف بدنش، موهای زبر ، سخت و خشنی وجود دارند که به آن ها تار گفته می شود ، تارها به اشکال سوزنی یا قلابی است ، راس آنها ساده، دندانه دار یا بادبزنی است وهمچنین تارها پوشیده از کرک و یا ساده است که در نقب زدن به کرم کمک می کند.

توبیفکس احتمالا شامل چندین گونه است ، اما تشخیص بین آنها مشکل است، زیرا اندام های تناسلی، که به طور معمول در شناسایی گونه استفاده می شود در برخی بازجذب میشود( بیشتر توبی فکس ها پس از تکثیر میمیرند اما در برخی اندام تناسلی پس از جفت گیری دوباره جذب می شود.یعنی بازگشت به وضعیت نابالغ. . . )  وهمچنین به این دلیل که مشخصات ظاهری کرم هم با توجه به تغییر میزان شوری آب، مرتب دستخوش تغییر می گردد.  

دارای تولید مثل 2جنسی است. هرمافرودیت است. اگر کرم را نصف کنیم 2 کرم بوجود می آید اما تکثیر از طریق قطعه قطعه شدن انجام نمی گیرد ، رگ های خونی کوچک در پوست فراوان هستند که توبی فکس از آنها به عنوان بخش تنفسی برای تبادل اکسیژن استفاده می کند . چون تبادل گازها باید در میان یک نوار از رطوبت انجام شود  اگر توبی فکس  پوستش خشک شود دچار خفگی می شود. در اطراف بخشی از بدن که در لجن فرو رفته ماده ی مخاطی چسبناکی ترشح می شود که به صورت لوله ی خمیده ای است ، به همین دلیل این کرم را لوله ای نیز می نامند. این کرم هنگام ترس در لجن مخفی می شوند.

تغذیه :

کرم های توبیفکس از مواد آلی فاسد ،دتریتوس ها و مواد گیاهی که معمولا در رسوبات در دسترس اند،تغذیه می کنند. با قسمت جلوی بدن سوراخی را در رسوبات حفر می کنند این کرم رسوبات را می بلعد، از رسوباتی که می خورد مقدار خیلی کمی را هضم می کند وبیشتر آنرا دفع می کندو بطور انتخابی باکتریها را هضم کرده و مولکول ها از طریق دیواره بدن  جذب میکند و پس از جذب، سایرمواد را دوباره به سطح رسوبات برگشت می دهند. تراکم جمعیت توبی فکس با انتشار مواد آلی در رسوبات افزایش پیدا می کند در مناطق به شدت آلوده با مواد آلی که تقریبا هیچ کدام ازگونه های دیگر نمی توانند زنده باشند ، با تشکیل کیست حفاظتی و کاهش سرعت سوخت و سازبدن ، باقی می مانند و بنابراین آنها خصوصا در رسوبات منابع آبی یوتروف و آبهای جاری آلوده شده به مواد آلی به وفور وجود دارند.. منطقه ی طبیعی تغذیه ی آنها 3-1 سانتی متری زیر سطح رسوبات می باشند. آنها مستقیما از سطح رسوبات و همچنین از عمق بیش از 6 سانتی متر تغذیه نمی کنند. مصرف غذا در زمان عبور غذا از روده  کم می باشد همچنین میزان جذب مواد آلی موجود در رسوبات در روده کم می باشد.

 بطور متوسط فقط 21% از کل کربن آلی و 34% از کل نیتروزن موجود در لجن قابل جذب است که توبی فکس فقط 1/4 % از رسوبات بلع شده را جذب می کند. اما برای رژیم غذایی باکتریایی این مقدار بیشتر و 60 تا 97 درصد می رسد. از این رومیکروارگانیسمهای موجود بر روی سطح ذرات به عنوان مواد اصلی تشکیل دهنده ی رژیم غذایی موجودات تغذیه کننده از رسوبات می باشند.در برخی شرایط محیطی غذای آنها شامل جلبکهای رشته ای ، دیاتومه ها ، گیاهان مختلف و بقایای لاشه ی حیوانات می باشند.

تنفس:

 تنفس ازطریق پوست، صورت می گیرد. در پوست بخش عقب بدن کرم رگها خونی بسیار منشعب وجود دارد که تبادلات گازی به منظور تنفس در آن صورت می گیرد، این کرم ها می توانند با وجود کمبود اکسیژن بوسیله ی هموگلوبین غنی(تمام توبی فیسیده ها به رنگ قرمز یا صورتی هستند.زیرا در خون آنها هوگلوبین وجود دارد)و همچنین با تکان دادن دم به بهره برداری تمام اکسیژن درشرایط کمبود اکسیژن و PHپایین بپردازند، و می تواند دی اکسید کربن و اکسیژن از طریق پوست نازک خود، مبادله کنند، هر قدر در محیط زندگیشان اکسیژن کمتر باشد بیشتر از رسوبات بیرون می آیند  و با انرژی بیشتر دم خود را به منظور جذب اکسیژن تکان می دهند. و با افزایش اکسیژن آب، کرم بیشتر در رسوبات فرو می رود.

تولید مثل :

این کرم ها هرمافرودیت هستند. یعنی در یک موجود هم نر وجود دارد هم ماده. اعضای تولید مثلی آن در کنار بدن و در حفره سلومیک قرار دارند. در افراد بالغ اعضای تولید مثلی بطور واضحی در کناره های بدن مشخص است. با وجودی که کرم های توبیفکس دو جنسی هستند، اندام های نر و ماده در زمان های مختلف بالغ می شوند، بنابراین خود لقاحی اجتناب میشود، و به لقاح متقابل تشویق می شوند.

عمل جفتگیری هنگامی انجام میشود که اسپرماتوزویید هر یک از 2 کرم به کیسه  ی محل تجمع اسپرماتوزوییدها وارد شود. پس از این عمل جفتگیری انجام می شود. سپس در هریک از آنها بر روی کمربند تناسلی که در چند قطعه ی بدن قرار دارد و نزدیک سر است مخاطی(پیله) ترشح می شود.

پیله ای که ترشح می شود ابتدا به شکل استوانه ی دو سر باز است. در پیله ماهیچه ای وجود دارد که منقبض شده و به تدریج پیله را به جلو می کشد و بالاخره پیله از کرم جدا می شود(از قسمت سر کرم). پس از آن انتهای عقبی بدن جمع شده و شکل لیمو به خود میگیرد اما قبل از اینکه پیله بیفتد آهسته روی کمربند تناسلی و روی سر کرم سر می خورد و در آن تخم گذاشته می شود. (هنگامی که پیله از مجرای برنده ی تخمک عبور میکند در آن تخم گذاشته می شود) سپس از کیسه ی منی اسپرماتوزویید خارج می شود و در کرم دیگر عمل لقاح انجام می شود. تخم بارور شده در پیله با استفاده از مایع های غذایی albuminous برای رشد، تکامل می یابد.دوره تکامل با دما تغییر میکند و حدودا دو تا سه هفته طول می کشد، پس از گذراندن  مراحل  تکامل از پیله کرم کوچکی خارج میشود که از نظر کلی شبیه کرم بالغ است. در 15درجه پس از 20 روز پیله هچ می شود. زمان بلوغ 2 ماه است. تعداد تخمها در پیله از 1 تا 13 عدد متفاوت بوده اما معمولا 5 عدد است.

توبی فکس به عنوان غذای زنده :

توسعه روز افزون آبزی پروری در سالهای اخیر , سبب توجه بیشتر به مبحث تغذیه آبزیان و استفاده از منابع جدید غذایی برای آنها شده است . با توجه به عدم شناخت نیازهای ماهیان پرورشی , جهت جبران نیازهای آنها می توان از منابع غذایی متنوعی به صورت ترکیبی همراه با غذاهای زنده استفاده کرد ترکیبات هر ماده غذایی خصوصاً میزان پروتئین ، عامل مهمی در انتخاب آن به عنوان غذا در صنعت کشت و پرورش آبزیان ، دام ، طیور و ....می باشد . در آبزی پروری نیز مانند پرورش سایر جانوران ، غذادهی و تغذیه ، یکی از ارکان اصلی موفقیت در تولید محسوب می گردد. استفاده از غذاهای زنده به لحاظ حفظ ارزش غذایی تا زمان مصرف ، دارا بودن آنزیم های گوارشی و کمک به هضم راحت تر غذا به هنگام مصرف و کاربردهای ارزشمند دیگر مورد توجه می باشد . در بین انواع غذاهای زنده ، استفاده از برخی از کرمها و کرمی شکلان روند افزایشی پیدا کرده است. این موجودات مانند انواع کرمهای کم تار و پر تار ازجمله کرم توبیفکس با توجه به ارزش غذایی مناسب و برابری نسبی ارزش غذایی آنها با نیازهای انواع آبزیان ، مانند میزان پروتئین و چربی و دارا بودن انواع اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب ضروری از جمله اسیدهای چرب گروه w3 وw6  (2n-3 و 2n-6) با قابلیت جذب بالا، ارزش غذایی فراوانی برای انواع ماهیان آکواریمی و مراحل اولیه ی چرخه ی زندگی سایرماهی ها دارد.. مزیت استفاده از این گونه ها ، علاوه بر ارزش غذایی مناسب ، امکان پرورش و سازگاری آنها در محیط های پرورشی می باشد که این امر زمینه پرورش آنها را در هر محیطی فراهم می سازد .

این کرم غذای زالوها، سخت پوستان، دوزیستان ، حشرات و ماهی ها است. خصوصا" بصورت زنده، منجمد یا خشک و فشرده، بعنوان غذای ماهی های زینتی به آکواریومیستها فروخته می شود. مصرف توبی فکس برای ماهی باعث رشد و زایش شگفت انگیزی می شود و به علت قیمت پایین در سراسر جهان به عنوان مواد غذایی ضروری برای ماهی ها، بویژه برای ماهیان آکواریومی (بخصوص دیسکاس) استفاده میگردد.

وظیفه ی اصلی موجودات کفزی در شبکه ی غذایی آبها تبدیل کیفیت پایین و انرژی کم تولید کنندگان اولیه و دتریتها به کیفیت غذایی بهتر برای سطوح بالاتر می باشد. موجودات بی مهره ی کفزی نقش بسزایی در تغذیه ی ماهیان کفزی و حتی گروه هایی از ماهیان سطح زی بطور غیر مستقیم بر عهده دارند. بنابراین به عنوان تولید ثانویه در چرخه ی غذایی آبها ، حلقه ی ارتباطی بسیار مهمی در انتشار انرژی و تجدید مواد غذایی به شمار می رود. از این جهت تعیین تولیدات و میزان رشد بی مهرگان کفزی در ارزیابی اکوسیستم ها و برآورد تولید ماهی مورد استفاده قرار می گیرد.

توبی فکس بطور غیر مستقیم نیز در تغذیه ماهیان و دیگر موجودات کفزی نقش دارد. بطوریکه با جابجایی و به هم زدن رسوبات  سبب آزاد سازی مواد غذایی می شود و قرار گرفتن عمودی این کرمها در رسوب، مقدار مواد مغذی را در آبهای ناحیه اینترستیتال رسوب دائما افزایش می دهد